Nancy Dekens in Panorama (11): keuzes en kansen

Voor Panorama schrijft mr. N.W.A. (Nancy) Dekens de komende weken een seriereeks over het in botsing komen met de wet. In de editie van 8 augustus gaat het over Keuzes en Kansen.

Het is begin december vorig jaar rond 1 uur ’s nachts, als de politie een melding ontvangt. Ze moet uitrukken naar een metro station midden in het centrum van Amsterdam. Daar bedreigt een man mensen met een mes. Twee agenten zijn als eerste ter plaatse. Ze zien een man met een mes in zijn handen de roltrap opkomen. De agenten nemen afstand van de man. En roepen dat hij zijn handen omhoog moet doen. De man reageert niet op wat de agenten roepen. Meer politie komt ter plaatse. Waarna de man wordt overmeesterd. De politie vist het mes uit zijn achterzak.

De man wordt geboeid meegenomen naar het politiebureau. Geen enkel persoon doet aangifte van bedreiging, of iets ergers, door deze man in de metro, of in het station. Wel doen de twee agenten die als eerste ter plaatse zijn aangifte. Van bedreiging.

Bij de politie maakt de man een verwarde indruk. Hij legt niet echt een verklaring af. Wel zegt hij wat rare dingen. En dat hij heel veel heeft gedronken. Een paar dagen later bij de rechter commissaris zegt hij dat hij in de metro ruzie kreeg met iemand en dat hij het mes heeft gepakt om diegene mee af te schrikken. Bij het zien van het mes droop diegene af.

De onderzoeksrechter besluit hem langer vast te houden, voor bedreiging van die twee agenten. Dat gaat om 14 dagen. De man wordt geplaatst in een Penitentiair Psychiatrisch Centrum (PPC). Dat is kortweg een afdeling binnen het gevangeniswezen voor gedetineerden die psychisch niet in orde zijn.

Geen psychiater

Ondertussen moet een psychiater van het NIFP worden benoemd om te onderzoeken wat er met deze man aan de hand is. Het NIFP kampt met grote achterstanden. Zo kan het gebeuren dat drie maanden later de eerste zitting is en er nog geen psychiater bij deze man is geweest. Dus blijft hij langer vast zitten.

De rechtbank geeft op die eerste inhoudelijke zitting de officier van justitie de opdracht een zogenaamde zorgmachtiging voor te bereiden.

De advocaat die deze man bijstaat vraagt na deze beslissing van de rechtbank aan mij de zaak over te nemen. Dat is beter voor de klant. Ik ben ervaren met verwarde klanten en deze combinatie van onderzoeken.

Ik krijg het dossier, met inbegrip van de camerabeelden rondom het metrostation, en de bodycam van de politie. Ik schrik van die beelden en het geluid. Niet vanwege het gedrag van mijn nieuwe klant. Maar van hoe zijn aanhouding tot stand is gekomen.

Op die beelden zie ik de twee agenten richting de roltrap lopen. Zij kijken naar beneden en zien een man op de roltrap. Hij komt omhoog. De twee agenten lopen daarop achteruit. De man is bovenaan de roltrap. De agenten hebben hem dan al onder schot. Er wordt geschreeuwd dat hij zijn handen omhoog moet doen. Een van de agenten lost direct een gericht schot op de man. Hij wordt niet geraakt. Zijn handen gaan niet omhoog. Hij komt ook niet dichterbij de agenten. De man blijft in de buurt van de roltrap staan. Ik zie geen mes. Dat zit kennelijk al in zijn broekzak. De man maakt wat bewegingen met zijn armen. Hij draait wat rondjes met zijn armen opzij. Het lijkt een dansje. Het ziet er een beetje raar uit. Maar niet agressief. De afstand tussen de man en de agenten is een meter of 6, misschien zelfs meer. En blijft dat ook. De man komt niet dichterbij. Het mes pakt hij niet. Zijn handen gaan wel even in de lucht, maar zakken ook weer. Hij draait nog wat rondjes. De agenten schreeuwen tegen hem. Er volgen meer schoten. Waarschuwingsschoten dit keer. Kort daarna wordt hij aangehouden. En wordt het mes uit zijn zak gehaald.

Een reële bedreiging van mijn klant richting de agenten zie ik niet. Mijn eerste gedachte is dat er te lichtvaardig op hem is geschoten. Gelukkig niet raak. Die voorbeelden kennen we ook.

Heel vriendelijk

Ik ga kennismaken met mijn klant. Sum. Ik zie geen man maar een jongen, met rastavlechtjes in een staartje boven op zijn hoofd. Hij is twintig, maar oogt jonger. Hij is heel vriendelijk in het contact. Sum verblijft inmiddels ruim vier maanden in het PPC en is vermoedelijk behoorlijk opgeknapt. Dat wordt aan mij bevestigd door de mensen die hem behandelen en dagelijks contact met hem hebben. Hij slikt een antipsychoticum en hij test negatief op drugs. Mij wordt gezegd dat Sum naar een “gewone” kliniek moet. Zodat er een “ambulant behandelkader” kan worden opgezet en hij hulp kan krijgen bij huisvesting en het zoeken van werk of het volgen van een opleiding.

Sum wil ondertussen het liefste gewoon bij zijn broer gaan wonen. En helemaal niet naar een kliniek. Maar hij begrijpt ook wel dat een kliniek voor hem nu beter is. Het lijkt die richting op te gaan.

Maar dan gebeurt er iets geks. De officier van justitie zet de door de rechtbank verzochte zorgmachtiging niet door. Terwijl Sum aan alle voorwaarden zou voldoen, volgens de mensen die hem dagelijks zien in het PPC.

Daarom vraag ik de stukken op die in het kader van de zorgmachtiging zijn opgesteld. Ik wil weten of de psychiater in dat onderzoek een diagnose heeft gesteld en of er überhaupt een behandeling nodig is. En zo ja, welke. De officier weigert deze stukken te geven. De rechtbank vraagt een paar dagen voor de zitting om diezelfde stukken. Dat weigert de officier ook. Dat is bijzonder.

Hierdoor blijft onduidelijk waarom die zorgmachtiging er niet komt.

Intussen is het rapport van het NIFP eindelijk klaar. Twee dagen voor de zitting. Het advies: behandeling in een strafrechtelijk kader. Deze psychiater is twee keer bij Sum geweest. En heeft twee keer een uur met hem gesproken. Waarvan één keer zonder tolk. Op die twee gesprekken en het dossier van de politie is dit advies gebaseerd.

De reclassering ondersteunt het advies van het NIFP. De reclassering is niet één keer bij Sum op bezoek geweest. Niet vlak na zijn aanhouding, niet in de maanden nadien. Ik vind het schandelijk.

Heel vriendelijk

Nu zult u misschien denken: wat is het probleem? Een kliniek is toch een kliniek? Het verschil is dat een verblijf in een forensische kliniek, veel langer kan duren, dan een verblijf in een “gewone” kliniek. Een strafrechtelijke behandeling is namelijk niet alleen gericht op behandeling van de stoornis maar ook op het beperken van het plegen van strafbare feiten (recidive). De “gewone” behandeling is alleen gericht op de behandeling van de ziekte en het leven met de stoornis.

Het gevaar bij een verplichte strafrechtelijke behandeling voor Sum is dat hij wordt uitgezet naar zijn land van herkomst. Hij heeft geen permante verblijfsvergunning. Dat risico is voor hem bij behandeling buiten het strafrecht veel kleiner. De kans op een normaal leven in Nederland is voor Sum het grootst als hij in een kliniek buiten het strafrecht verder wordt geholpen. En dat gun ik hem.

Als jonge tiener is hij helemaal alleen gevlucht uit een Afrikaans land. Na lange omzwervingen door Europa is hij in Nederland gekomen. Helemaal alleen. Omdat zijn broer in Nederland is. Sum krijgt een tijdelijke verblijfsvergunning. Maar is zo goed als ongeschoold, en spreekt de taal niet of nauwelijks. Het lukt hem niet goed vaste grond onder de voeten te krijgen in Nederland. Hij zocht zijn vlucht in drank en drugs en kwam met de politie in aanraking.

Sinds hij in het PPC verblijft gaat het beter met hem. Er wordt voor hem gezorgd. Dat heeft hij nodig. Hij is onthecht en getraumatiseerd door alles wat hij heeft meegemaakt. Daar moet hij voor worden behandeld. In het PPC zien ze een leergierige jongen die zichzelf pijlsnel Nederlands leert. En die graag naar school wil en in Nederland een vaste basis zoekt. Die kans verdient hij. Wat voor leven zal hij hebben als hij terug wordt gebracht naar het land dat hij als kind is ontvlucht?

Het verkeerde land

Bij mij staan de seinen op rood. Het is maandagmiddag, de zitting is donderdagochtend. Sum zit dan al 7 maanden vast, voor iets waarvan ik vind dat hij moet worden vrijgesproken.

Het OM wil richting een behandeling in dat strafrechtelijke kader. Of hij wel of niet wordt uitgezet na verloop van tijd, is totaal niet relevant.

Daar kan ik me enorm over opwinden. We hebben het over een jongen die in zijn korte leven nog één geen eerlijke kans heeft gehad. Niet omdat hij daarvoor heeft gekozen, maar omdat hij in het verkeerde land is geboren.

Ik leg alle kaarten op tafel tijdens de zitting. Het is nu afwachten wat de rechtbank besluit: bieden ze Sum het beste perspectief op een bestaan in Nederland, of niet?

Gearresteerd: recht op een advocaat

Onthoud goed dat als u wordt gearresteerd, u recht heeft op bijstand van een advocaat. Voorafgaand én tijdens uw verhoor. De piketadvocaat wordt door de politie via de piketcentrale ingeschakeld. De advocaat komt naar u toe en vertelt u wat u te wachten staat. Hij of zij adviseert u over uw proceshouding, is aanwezig bij het verhoor en zorgt dat wat u zegt overeen komt met de inhoud van uw verhoor.

U doet er verstandig aan altijd gebruik te maken van uw recht op een advocaat in dit stadium. Veel mensen willen graag een verklaring afleggen bij de politie. Dat is in veel situaties onverstandig. De advocaat helpt u de juiste beslissing te nemen. En is er voor u.

Mogelijk bent u ook geïnteresseerd in een blog over het opzettelijk doodrijden van een tasjesdief. Die kunt u lezen via deze link.

Lees ook